Ostadarra: noviembre 2011

1. LURRAREN GERUZAK

Lurraren geruzak hurrengoak dira: Geosfera, hidrosfera eta atmosfera.

1.1 Geosfera.
o Zati harritsua da.
o Hiru geruza bereizten dira:
§ Lurrazalaà
o Kanpoaldeko geruza fina da
o Solidoa da (Harriz osatuta dago)

§ Mantuaà
o Erdiko geruza da
o Tenperatura altuak = magma (harri batzuk urtuta)

§ Nukeloaà
o Barne- barneko geruza da
o Burdinaz osatuta dago
o Tenperatua oso altuak

1.2 Hidrosfera
o Planeta osoko uren multzoa da
o Ura egoera ezberdinetan egon daiteke:
§ Ur likidoa (gazia eta geza)
§ Izotza
§ Ur lurruna

1.3 Atmosfera
o Aire (gasen nahastea) geruza bat da
o Geruza ezberdinak ditu:
§ Troposfera (Bizia dago)
§ Estratosfera (Goiko aldea da eta ozono geruza dago)

2. LURRAZALA

2.1 Harriak higatzen dira
· Harriak puskatu eta higitzen diraà Euriagatik., sustraiengatik…
o Ura harrien zuloetatik satzen daà Ur hori izotz bihurtzen da (bolumena handitu)à Harria puskatu egiten da
o Landareen sustraietatik ere higatu daiteke

2.2 Lurzorua
· Osagai ezberdinak ditu:
o Osagai solidoak (Osagai organikoak eta osagai mineralak)
o Osagai likidoa ( Ura)
o Gas- osagaia (Airea)

2.3 Higadura (Desgaste)

· Ibaien, uharren , haizearen eta itsasoaren eraginez gerta daiteke.

2.4. Garraioa eta sedimentazioa
· Urak eta haizeak higatutako materialak garraiatzen dituzte.
· Uraren eta haizearen abiadura moteltzen deneanà sedimentazioa gertatzen da.

1. LURRAREN BARNE ENERGIA: SUMENDIAK ETA LURRIKARAK

3.1 Lurrikarak
· Lurrazalaren bat-bateko mugimenduak dira.
· Batzuetan oso ahulak dira (ez ditugu nabaritzen) eta beste batzuetan oso bortitzak.
· Inguruko paisaia aldatzea eragin dezake.

3.2 Sumendiak
· Lurrazalaren irekiguneak dira, eta magma hoietatik ateratzen da.
· Magma atertatzen denean, iada laba deitzen zaio.
· Atal hauek dituzte: Kraterra, konoa, tximinia, magma eta laba

· Arriskutsuak izan daitezke

2.LURRAZALEKO HARRIAK

Harriak mota hauetakoak izan daitezke:
· Magmatikoakà Magmatik sortzen dira. (Basaltoa eta pumita adibidez)
· Sedimentarioakà Beste harri batzuen eta izaki bizidunen hondakinetatik sortzen dira. (konglomeratua eta kareharria adibidez)
· Metamorfikoakà Beste harri batzuetatik sortu dira, presioa edo tenperatura igotzearen eraginez (marmola adibidez.)

4. GAIA. UNIBERTSOA

EGUZKI SISTEMA

1.1 Definizioa

Eguzkiak eta haren inguruan biratzen duten astroek osatzen dute. (Planetak, planeta-nanoak eta gorputz txikiak)

1.2 Planetak

· Orbita izeneko ibilbidea egiten dute.
· Bi multzo daude:
o Barnekoakà Eguzkitik gertuen daudenak ( Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte)
o Kanpokoakà Eguzkitik urrunago daudenak ( Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno)

· Planeta batzuk sateliteak dituzte (Adibidez, Lurrarena Ilargia da)

1.3 Planeta nanoak

· Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzaten gorputz txikiak (Adibidez, Pluton)

1.4 Eguzki sistemako gorputz txikiak

· Asteroideakà Forma irregularreko gorputz txikiak
Bi eskualdetan egon daitezkeà Ateroideen gerrikoan eta Kuiperren gerrikoan.

· Kometakà Astro izoztuak dira (Halley, adibidez)
· Izar uxoak eta meteoritoak

UNIBERTSOA

2.1 Izarrak
· Gas esfera ikaragarriak diraà Energia asko sortzen dute (Argia eta beroa)à (Eguzkia adibidez)
· Koloreaà Urdina, zuria, horia, laranja edo gorria.
· Tamainaà Tamaina ezberdinetakoak izan daitezke.
· Argitasunaà Igortzen duen energiaren araberakoa.
· Distiraà Lurretik hautematen den argia.

2.2 Konstelazioak
· Izarren multzoa da.
· Mitologiarekin zerikusia daukate.

2.3. Galaxiak
· Milaka izarren multzoa + harri zatiak+ gasa
· Motak:
o Eliptikoak
o Kiribil formakoak
o Irregularrak
· Gure eguzki sistema Esne Bidea izeneko galaxian dago.

ESPAZIOA ESPLORATZEN.

3.1 Lehen satelite artifizialak
· 1957. urtean Sputnik Ià Lehenengo satelite artifiziala

3.2 Tripulazioaren hegaldiak
· 1961. urteanà Yuri Gagarin

3.3 Ilargiaren konkista
· 1969. urteanà Neil Amstrong ilargiraà Apollo XIan

3.4 Espazioaren esplorazioa gaur egun
· Transbordadore espazialak
· Satelite artifizialak
· …